شماره یک: الزام به بازاندیشی در بیماری هلندی یا بومی‌سازی تعریفی از بیماری انگلیسی؟1
علیرضا یونسی2 | دانشجوی حقوق با علاقه به حوزه حقوق خصوصی هستم. علاوه بر این رشته، به مطالعه در زمینه‌های دیگری چون تاریخ، سیاست، اقتصاد و جامعه‌شناسی نیز عالقه‌مندم. در اوقات فراغت گاهی کتاب می‌خوانم یا به تماشای آثار سینمایی فیلمسازانی همچون لارس فون تریه و کیشلوفسکی می‌پردازم. سعی می‌کنم نگرشی منصفانه داشته باشم، با این آگاهی که همانطور که حکیمان گفته‌اند “دانستن گاه دردسرآفرین است”. در عین حال همواره معتقد به cogito ergo sum هستم! |
|---|
امام علی (ع): «لا تَنظُر إِلى مَنْ قالَ وَانظُر إِلى ما قال»
به گوینده نظر مکن، سخن را دریاب.3
دیباچه
ناگفته پیداست که اکثریت قریب به اتفاق افرادی که از حداقل مطالعات تخصصی در حوزه اقتصاد و سیاست اقتصادی ایران برخوردارند، با اصطلاح «بیماری هلندی4» آشنایی دارند. این پدیده، موضوع مناقشات فراوان و جدالهای علمی میان صاحب‌نظران، روشنفکران و اساتید دانشگاهی بوده است؛ به نحوی که عده‌ای به صراحت منکر وجود چنین پدیده‌ای در اقتصاد کشور گشته‌اند، در حالی که گروهی دیگر از حدود یک ثلث پایانی دهه ۱۳۷۰ شمسی، بروز این بیماری در اقتصاد ایران را پیش‌بینی می‌نمودند5. این اختلاف‌نظر تا بدانجا اوج گرفت که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در یک مطالعه پژوهشی در سال ۱۳۸۷، که در واقع تلاشی برای پاسخگویی به منکران این پدیده در اقتصاد ایران می‌باشد، به برشمردن علائم و عوارض بیماری هلندی پرداخته است.
در تقابل با اجماع نسبی حاکم بر محافل علمی و آکادمیک در خصوص پدیده بیماری هلندی، اندک افرادی هستند که تعریف دقیق و جامعی از آنچه «بیماری انگلیسی» خوانده می‌شود، ارائه نمایند؛ چه رسد به اینکه بتوانند با استفاده از ابزار و چارچوب نظری آن، گره‌های اقتصاد ایران را گشوده و در اندیشه درمان آن باشند. بیماری انگلیسی، که عبارتی غیرمصطلح و ساختگی در میان مجامع علمی اقتصادی محسوب می‌گردد، وضعیتی مشابه با آنچه در کشورهای پیروز جنگ جهانی دوم6 رخ داد، یعنی افول، رکود و تورم همزمان است. موقعیتی که اندیشه‌های کینزی و دیدگاه دولت‌های بزرگ و پرهزینه، متصدی امور و صالح، از توضیح رکود تورمی دهه ۱۹۷۰ میلادی عاجز مانده بودند. الزام به ارائه تعریفی بومی از این وضعیت در کلاس درس دکتر علی‌حسین صمدی، از اساتید صاحب‌نام بخش اقتصاد دانشگاه شیراز، که نگارنده این سطور افتخار شرکت در آن را داشته است، در تبیین اندیشه‌های «منسر اولسون» مورد تأکید قرار گرفته و همین واقعه، انگیزه اصلی برای طرح این مسئله بوده است.
در این نوشتار مختصر که مقدمه‌ای است بر یک سلسله یادداشت، تلاش خواهد شد تا ضمن معرفی بیماری‌های هلندی، نمودهای عینی آن در اقتصاد ایران و اخلاق ایرانیان مورد بررسی قرار گیرد.
درصورتی که متمایل به مطالعه ادامه این جستار هستید، به جدیدترین شماره خط‌خطی (۲) مراجعه کنید!
تلگرام / اینستاگرام
این سلسله نوشتارها بمرور در نشریه دانشجویی خط‌خطی به انتشار خواهند رسید. ↩︎
ایمیل [email protected] ↩︎
غرر الحكم و درر الكلم، ص۳۶۱ ↩︎
لفظ بیماری هلندی یا Dutch Disease در سال ۱۹۷۷ توسط اکونومیست برای توصیف رکود بخش صنعتی در هلند بعد از کشف گاز طبیعی در دهه ۱۹۶۰ به‌کار گرفته شد. ↩︎
در این راستا، لازم به ذکر است که مایکل بری (Michael J. Burry)، شخصیت افسانه‌ای فیلم The Big Short (2015) در بازه زمانی ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ میلادی، دست‌کم در ۱۰ مورد سقوط بازار بورس ایالات متحده آمریکا را پیش‌بینی نموده است که در تمامی این موارد، پیش‌بینی‌های وی از مصادیق توهم پیش‌بینی یا Illusion of validity بوده‌اند. ↩︎
علی‌الخصوص پادشاهی بریتانیا و فرانسه ↩︎