علیرضا یونسی1 | دانشجوی حقوق با علاقه به حوزه حقوق خصوصی هستم. علاوه بر این رشته، به مطالعه در زمینه‌های دیگری چون تاریخ، سیاست، اقتصاد و جامعه‌شناسی نیز عالقه‌مندم. در اوقات فراغت گاهی کتاب می‌خوانم یا به تماشای آثار سینمایی فیلمسازانی همچون لارس فون تریه و کیشلوفسکی می‌پردازم. سعی می‌کنم نگرشی منصفانه داشته باشم، با این آگاهی که همانطور که حکیمان گفته‌اند “دانستن گاه دردسرآفرین است”. در عین حال همواره معتقد به cogito ergo sum هستم! |
|---|
امام علی (ع): «والٍ ظَلومٌ غَشومٌ خَيرٌ مِن فِتنَةٍ تَدُومُ»
زمامدار ستمكار و بي رحم، به از فتنه‌ای است دائمى.2
کتاب لوایتان نوشته توماس هابز، یکی از بزرگترین آثار در تاریخ فلسفه سیاسی است که مفهوم مهم لوایتان یا همان دولت مطلق را مطرح می‌کند. هابز در این کتاب با مطالعه طبیعت انسان و نیازهای او به امنیت و حفاظت، به این نتیجه می‌رسد که برای تضمین امنیت اعضای جامعه، نیاز به وجود یک حکومت مستحکم و قوی وجود دارد: یک لوایتان.
لوایتان
لوایتان، یا با عنوان فرعی «جوهر، صورت و قدرت دولت کلیسایی و مدنی» کاری است از فیلسوف انگلیسی، توماس هابز. کسی که افکار رادیکالش قابل توجه است. او با این انسان‌شناسی بدبینانه شروع می‌کند که هر شخص دشمن اشخاص دیگر است. و با این پیش‌فرض لزوم یک حکومت مستحکم را نتیجه می‌گیرد: یک لوایتان. موجودی که امنیت اعضای جامعه را در ازای اطاعت تضمین می‌کند و بدین ترتیب یک پیمان اجتماعی و سیاست را شکل می‌دهد و سرآغاز سنت فلسفی بزرگ قراردادگرایی می‌شود.
بخش‌های کتاب
لوایتان هابز متشکل از چهار فصل است:
- در باب انسان
- در باب دولت
- در باب دولت مسیحی
- در باب مملکت ظلمت
بخش اول طبیعتا با مطالعه‌ای بر روی طبیعت انسان آغاز می‌شود. هابز مدعی می‌شود انسان موجودی است که در برابر محرک‌ها پاسخ از خود نشان می‌دهد (Reactive Creature). که خود مطابق با جنبش‌های دائمی جهان عمل می‌کند. کمی بعد خواسته‌های سیری‌ناپذیر انسان را بیان می‌کند که آدمی را مجبور می‌کند چیزی که در اختیار ندارد را از دیگری [به زور] بگیرد: یعنی حالت طبیعی انسان در جنگ و اضطراب خلاصه می‌شود. بنا بر اندیشه‌های هابز، آدمی خواسته‌ای برای حفاظت آنچه در تملک است دارد، پس این به نفعش است که یک محافظ بیابد. بدین گونه دولت یا جامعه صرفا با هدف حفاظت از جان و مال اعضایش تشکیل می‌شود.
بخش دوم به بیان و توضیح تعهدات شهروند به این دولت اختصاص دارد، به همراه صورت و کارکرد «لوایتان». هابز رژیم سلطنتی را بهترین شکل حکومت معرفی می‌کند؛ چرا که در تمامی صورت‌های حکومت، رژیم از قوای کافی برای حفاظت از شهروندان در مقابل تخاصم خارجی یا خودشان ندارد.
بخش سوم تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد: آیا پیروی از حکومت مستقل (غیر دینی) سازگار با پیروی از حجت الهی است؟ هابز ادعا می‌کند هیچ تعارضی میان قوانین مدنی و الهی وجود نخواهد داشت، به شرطی که شخص جدایی رژیم دنیوی و روحانی را بپذیرد. چرا که خدا کاملا ما ورای طبیعت است و تنها رژیمی که برای انسان وجود دارد حکومتی دنیوی (غیرروحانی) است.
سرانجام در بخش چهارم، هابز تصویر قابل‌توجهی از چگونگی زندگی آدمی هنگامی که اصولی که او قبلا شرح داده را تحریف می‌کند؛ ارائه می‌دهد: جهنمی زمینی برخواسته از طبیعت آدمی.
لوایتان، اثری که منشا فلسفه سیاسی است، پایه‌گذار جامعه مدرن بر اساس مشروعیت قانونی حکومت بر شهروندان است. مفهوم قرارداد اجتماعی بعدها بر روسو، اسپینوزا و کانت اثر گذاشت.
دانشجوی حقوق، [email protected] ↩︎
غررالحکم، ص ۴۶۴، ش۱۰۶۷ ↩︎